II Kongres Nauk Sądowych. Czy biegli powinni już się bać?

zdjęcie z 2kns.pl/ fot. Adrian Krawczyk

II Kongres Nauk Sądowych. Czy biegli powinni już się bać?

16 sierpień 2015 Napisała Krystyna Krzeczkowska Dział: Warsztat wyceny

II Kongres Nauk Sądowych odbył się 20 czerwca 2015 roku w Warszawie pod patronatem honorowym Ministerstwa Sprawiedliwości i Ministerstwa Gospodarki. Do wzięcia udziału w Kongresie zaproszono biegłych wpisanych na listy biegłych w sądach okręgowych, jak również osoby, które występują w sprawach karnych i cywilnych, jako biegli ad hoc oraz osoby zainteresowane funkcjonowaniem biegłych w wymiarze sprawiedliwości. Polskie Towarzystwo Rzeczoznawców Majątkowych wydelegowało swoich przedstawicieli na Kongres.

Podczas Kongresu poruszane były bieżące zagadnienia:
- Zmiany w polskim postępowaniu karnym. Nowe podejście do zasady kontradyktoryjności.
- Ustawa o biegłych sadowych. Status biegłego w Polsce.
Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi prace nad projektem ustawy o biegłych sądowych. Wersje tego projektu były konsultowane, w marcu 2015 r. powstał projekt po zmianach.
Cele kongresu:
- dalsza integracja biegłych i rzeczoznawców
- poprawa statusu biegłego
- optymalizacja współpracy biegłych z wymiarem sprawiedliwości
- szeroka informacja w mediach

W pierwszej sesji Kongresu wypowiedział się między innymi prof. Tadeusz Tomaszewski, przewodniczący Rady Naukowej Kongresu, reprezentujący Uniwersytet Warszawski, Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne. W swoim wystąpieniu omówił temat: ?Nowy projekt ustawy o biegłych sądowych ? stare problemy?. W nawiązaniu do założeń do projektu ustawy o biegłych sądowych wymieniono ważne kwestie:
- kompletne regulacje prawne dotyczące statusu biegłych sądowych i zasad ich powoływania, zastępujące obecne akty prawne
- dążenie do podniesienia poziomu opiniowania
- zwiększenie wymagań względem kandydatów na biegłych sądowych
- stworzenie mechanizmów dla efektywnego naboru kompetentnych biegłych sądowych
- zwiększenie nadzoru nad biegłymi dla podniesienia jakości opiniowania
- zdecentralizowanie systemu.

Dr Jerzy Pobocha w swojej wypowiedzi negatywnie ocenił projekt ustawy o biegłych sądowych (w wersji po konsultacjach i zmianach), z wyjątkami od tej oceny, w szczególności jako efekt pozytywny postrzegając kontradyktoryjność i nową formę inicjacji opinii biegłego.
Postulatem i nadzieją wynikającą z powyższej wypowiedzi jest zdaniem mówcy potrzeba stworzenia nowego projektu ustawy o biegłych sądowych, eliminującego dostrzeżone wady.
Następnie wypowiadali się między innymi:
dr Małgorzata Frysztak, z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, mgr Aleksandra Klich - przedstawicielka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego, dr nauk prawniczych Piotr Nazaruk - przedstawiciel Zespołu ds. Prawa Gospodarczego przy Ministrze Gospodarki.
Dr Małgorzata Frysztak, z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, przeprowadziła wywód podporządkowany między innymi takim kwestiom:
- czy biegły sądowy jest funkcjonariuszem publicznym?
- czy opinia biegłego ma charakter dokumentu urzędowego?
Z konkluzji wynika, że biegły sądowy jest instytucją prawa cywilnego i nie jest funkcjonariuszem publicznym. Opinia co do zasady nie będzie informacją publiczną, ale gdy będzie nośnikiem informacji publicznych, w tej części powinna być podobnie traktowana. Ustawodawca nie zakazuje (na gruncie prawa cywilnego) prywatnej opinii biegłego. Ustawodawca jej nie definiuje. Udział stron ogranicza się do wypowiedzi co do liczby biegłych oraz ich wyboru, ale ostatecznie Sąd zleca wykonanie opinii biegłemu i na gruncie prawa cywilnego taka opinia może być uznana w sprawie jako ?dowód z opinii biegłego?.
Wśród mówców wystąpiła również dr hab. Monika Zbrojewska, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. W sposób ogólny porównała zasady procesu karnego wynikające z poprzedniej wersji Kodeksu karnego z nowymi zasadami, wprowadzonymi od 1. Lipca 2015 r..
Na uwagę zasługuje forma inicjacji opinii biegłego. Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego utworzyła nowy status ? prywatnej opinii biegłego w postępowaniu karnym. Wg nowego stanu, biegłego kreuje strona - taki biegły nie powołuje się w tym przypadku na status biegłego sądowego, nawet jeśli jest wpisany w danym sądzie na listę biegłych. Opinia prywatna biegłego jest traktowana jako dokument prywatny. Roztropny ekspert zadba o to, aby w umowie znalazł się zapis, że ewentualną szkodę może ponosić zleceniodawca opinii. Powołanie biegłego do sporządzenia opinii prywatnej ? wykluczy go z powołania przez Sąd w tej samej sprawie. Biegły powinien wykazać się starannością, powinien postępować etycznie, nie powinien podlegać presji zleceniodawcy. Prywatne opinie mają szanse na uznanie Sądu, jeśli będą wyważone, staranne, merytoryczne. Niezależnie od powyższego, sędzia nie traci możliwości zlecenia opinii biegłemu sądowemu.
Wspomniano o treści opinii biegłego. Najważniejszym elementem opinii biegłego są wnioski. Przekroczenie kompetencji biegłego miałoby miejsce wtedy, gdy biegły wkraczałby w sferę rozstrzygania kwestii, które należą do Sądu. Zadaniem biegłego jest interpretacja faktów, natomiast rozstrzyganie sporów należy do zadań Sądu. Biegły nie powinien postępować emocjonalnie lub zbytnio analizować przepisów prawa, ponieważ to Sąd zna prawo i umie je interpretować.
Następny mówca wspomniał o zmianach w Kodeksie cywilnym, dotyczących mediacji i arbitrażu. Mediacja i arbitraż mogą zmniejszyć koszty postępowań, udrożnić te postępowania, zmniejszyć czas postępowania.

Prace legislacyjne nad nowelizacją Kodeksu karnego prowadzone były między innymi pod hasłem zwiększenia w procesie karnym znaczenia zasady kontradyktoryjności. W debacie publicznej panowało nawet określenie, że polski proces karny zostanie przekształcony na wzór procesu amerykańskiego. Założenie nowelizacji Kodeksu karnego to przeniesienie ciężaru prowadzenia postępowania dowodowego na etapie sądowym z sędziego na strony postępowania, w szczególności oskarżyciela i oskarżonego. Sąd będzie mógł przeprowadzić dowód z urzędu ?w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami?.
Przemodelowanie pracy prokuratorów na etapie sądowym uznano za niezbędne ? obecnie często ich rola na sali sądowej pozostawała bierna. Wyeliminowanie takiej sytuacji to jedno z założeń reformy procedury karnej. Ważne jest odpowiednie przygotowanie Prokuratury ? wzrośnie zakres pracy prokuratora, który nie będzie już bierny w toku sprawy. Zamiast wygłaszać mowę końcową, prokurator będzie mógł się wykazać inicjatywą dowodową.
Po nowelizacji procedury karnej przypisanie winy w sensie procesowym nie będzie możliwe, jeżeli przed sądem nie zostanie przeprowadzony dowód winy. Wątpliwości, które nie zostaną usunięte w postepowaniu dowodowym, będą rozstrzygane na korzyść oskarżonego.
Inicjatywa dowodowa nie będzie już po stronie sędziego, lecz pełnomocników uczestników procesu karnego. Sędzia będzie oceniał dowody zgromadzone w toku procesu przez uczestników procesu (pełnomocników stron). Na wniosek oskarżonego, który nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy wyznacza w postępowaniu sądowym obrońcę z urzędu.
Ważne jest również przygotowanie Policji. Nowelizacja procedury karnej umożliwi oddanie postępowań przygotowawczych funkcjonariuszom Policji. Prowadzenie przez nich postępowania przygotowawczego umożliwi odciążenie prokuratorów i pozwoli im skupić się na fachowej realizacji funkcji oskarżycielskiej.
Wzrośnie zaangażowanie adwokatów w procesie, którzy aktywniej uczestnicząc w procesie karnym będą w szczególności zobligowani do korzystania z usług detektywistycznych dla zabezpieczenia lub pozyskania dowodów. To samo dotyczy odpowiednio radców prawnych, którzy zostali teraz po nowelizacji procedury karnej dopuszczeni do reprezentacji i obrony w sprawach karnych.

W drugiej sesji Kongresu, tej problemowej, w sekcji dla rzeczoznawców i nauk ekonomicznych były planowane trzy krótkie wystąpienia, w sumie przewidziane na jedną godzinę. Wypowiadali się rzeczoznawcy majątkowi i doktor nauk ekonomicznych, Agnieszka Maciąg, o dylematach biegłych z zakresu analiz ekonomicznych i finansowych.
Rzeczoznawca majątkowy Stanisław Kolanowski przedstawił ?Uwagi dotyczące niektórych przepisów prawa wiążących się ze statusem i wykonywaniem funkcji biegłego sądowego?.
Odpowiedzialność zawodowa rzeczoznawcy majątkowego pełniącego funkcję biegłego sądowego w aspekcie projektu wprowadzenia instytucji zawieszenia prawa do wykonywania czynności biegłego sądowego", zwracając uwagę na niekorzystne rozwiązanie legislacyjne proponowane w projekcie ustawy o biegłych sądowych. Rozwiązania te mogą bowiem prowadzić do wydłużenia postępowań sądowych przez wyeliminowanie z procesu biegłego, w stosunku do którego tylko wszczęto postępowanie dyscyplinarne (nawet jeśli jeszcze nie udowodniono mu ewentualnego uchybienia). Byłoby to również swoiste naruszenie zasady domniemania niewinności, jako zasady domniemania uczciwości każdego obywatela, dopóki nie dowiedzie się nieuczciwości. W pracy rzeczoznawcy majątkowego występuje ryzyko narażenia się stronom postępowania, ze względu na ich subiektywny odbiór informacji zawartych w opinii. Nietrudno sobie wyobrazić, że strony przez swych pełnomocników mogą korzystać z łatwego sposobu odsunięcia biegłego poprzez złożenie skargi skutkującej wszczęciem postępowania dyscyplinarnego w stosunku do niego. Mogłoby to przecież spowodować zawieszenie biegłego w pełnionych czynnościach i wyeliminowanie ze sprawy na czas bliżej nieokreślony, co najmniej do zakończenia postępowania wyjaśniającego.

Nie została ustawowo uregulowana sprawa wynagrodzenia biegłego za opinie zlecane przez Sąd. Konieczne jest, w konsultacji ze środowiskiem biegłych i rzeczoznawców, pilne przygotowanie nowego projektu ustawy, dostosowanego do nowych rozwiązań prawnych i potrzeb wymiaru sprawiedliwości.

W podsumowaniu Kongresu pojawiła się konstatacja, że przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt ustawy o biegłych sądowych, zmodyfikowany w marcu 2015 r., należy ocenić krytycznie jako niedostosowany do potrzeb polskiego wymiaru sprawiedliwości i nieuwzględniający nowych rozwiązań przewidzianych w znowelizowanych przepisach kodeksu postępowania karnego. Projekt ten nie spełnia także uzasadnionych oczekiwań środowiska biegłych i rzeczoznawców oraz nie uwzględnia uwag i krytycznych wniosków, jakie zgłosiły stowarzyszenia i organizacje zrzeszające biegłych. Dokładniejsze informacje o Kongresie u organizatorów.

Wyświetlony 3953 razy

Oznaczone pod